Reforma

Cel reformy stypendialnej

Reforma systemu stypendialnego

System pomocy materialnej dla studentów polskich uczelni liczy sobie już trzydzieści lat. Był nowelizowany kilka razy, co częściowo pozwoliło dopasować go do zmieniających się warunków.
Nadal jednak nie jest na tyle dobry, by można było o nim powiedzieć, że spełnia oczekiwania studentów i kandydatów na studia, czy też ich rodziców czy kadry uczelni.

Na podstawie badań i analiz udało się znaleźć największe wady polskiego systemu stypendialnego.
Udało się też zaproponować rozwiązania, dzięki którym stypendia osiągną swój główny cel – poprawią i wyrównają szanse w dostępie do edukacji wyższej.

System stypendialny dziś

System pomocy materialnej dla studentów funkcjonujący obecnie w Polsce wynika z ustawy z 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. poz. 1668). Zawarte w niej zapisy nie różnią się znacznie od pierwszej wersji, wprowadzonej w 1991 r.

W Polsce zakładane są stosunkowo niskie opłaty za studia, ale jednocześnie niewielka pomoc materialna dla studentów. Uważa się, że za studenta, osobę dorosłą, odpowiada częściowo państwo, a częściowo rodzina. Co prawda na pomoc dla bezpośrednią pomoc materialną dla studentów wydajemy około 1,5 mld PLN, jednak środki te podzielone są między stypendia socjalne i za wyniki w nauce. Poziom tych pierwszych, związanych z dochodem studenta i jego rodziny, jest zbyt niski. Nietrudno się domyślić, że studenci pochodzący z bogatszych rodzin mają jednocześnie łatwiejszy dostęp do szkolnictwa wyższego.

Wada tkwi przede wszystkim w sposobie przyznawania stypendiów socjalnych. Ich wysokość oraz próg dochodu rodziny, powyżej którego pomoc finansowa nie przysługuje, zależy od władz uczelni.
Pomimo wzrostu płacy minimalnej ta wysokość dochodu nie zmieniła się od 2016 roku. Wpływa to na różnice w dostępie do nauczania wyższego w zależności od tego, czy student pochodzi z rodziny bogatszej czy biedniejszej. Co czwarty (!) student raportujący dochody poniżej maksymalnego progu, któremu powinno przysługiwać stypendium socjalne, nie otrzymuje żadnego wsparcia.

Zmiany w systemie stypendialnym

Wskazujemy trzy główne problemy, które pokazują, że obecny system stypendialny nie jest wystarczający.

  1. Przyznawana pomoc materialna jest zbyt niska w stosunku do potrzeb studentów. Prowadzi to do niekorzystnych zjawisk:
  • Rezygnacji z wybranego wcześniej kierunku i uczelni, bo koszty pobytu w mieście akademickim, zakupu pomocy naukowych czy dojazdu są zbyt wysokie.
  • Podejmowania pracy, która uniemożliwia skupienie się na nauce. Często prowadzi też do przerwania edukacji, gdy student nie jest w stanie pogodzić wszystkich obowiązków. Ponad połowa (56%) studentów deklaruje, że bez pracy nie byłoby ich stać na utrzymanie się.
  • Życia na niskim poziomie, co odbija się na zdrowiu, nauce i samopoczuciu psychicznym. Co trzeci student określa swoją sytuację materialną jako słabą lub bardzo słabą.
  1. System przyznawania świadczeń materialnych jest skomplikowany i różni się w zależności od uczelni. Kandydaci rzadko mają możliwość poznania wysokości przysługującego im świadczenia. Utrudnia to dotarcie z pomocą do osób najbardziej potrzebujących, a środki kieruje do studentów o dobrej sytuacji materialnej.
  2. Procedury i przyznawanie stypendiów trwają długo i bywają realizowane z opóźnieniem. Od przyjęcia na studia do pierwszej wpłaty na konto może minąć nawet kilka miesięcy, podczas których student pozostawiony jest sam sobie.

Jak wyrównać szanse w dostępie do edukacji wyższej?

Ze względu na społeczne znaczenie systemu stypendialnego, zespół złożony z pracowników Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu i Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, kierowany przez prof. Marka Kwieka (UAM), podjął się przygotowania projektu reformy systemu stypendialnego w Polsce. Środki niezbędne do realizacji zadania otrzymano w ramach konkursu Narodowego Centrum Badań i Rozwoju „GOSPOSTRATEG”.

Celem reformy jest wprowadzenie zmian w wyżej wymienionych punktach. Pozwoli to na stworzenie przyjaznego studentom, funkcjonalnego i kompleksowego systemu pomocy.

Te zmiany dotyczyć mają sposoby przyznawania świadczeń, zwrócenia większej uwagi na studentów niepełnosprawnych oraz umożliwienie uzyskania wiedzy o możliwym stypendium jeszcze przed rozpoczęciem studiów.
Część stypendiów specjalnych, jak np. stypendia rektorskie, pozostałaby nadal w kompetencjach władz uczelni.